Digitale didactiek

Het is nogal een omslag van (bijna) dagelijks face-to-face onderwijs naar alles online! Studenten kunnen zich snel onzeker en eenzaam voelen. Wat kun je doen om studenten te motiveren hun studie (tijdelijk) online op te pakken? Bekijk hiervoor ook de online sessie van Rob Martens in deze site of bekijk de powerpoint presentatie.

We geven eerst een korte uitleg over de belangrijkste motivatietheorie (zelf-determinatietheorie) van dit moment. Deze biedt inzichten die heel nuttig zijn bij het beantwoorden van de vraag hoe je studenten motiveert bij online studeren. Daarna volgen een aantal do’s en don’ts.

Bij leren op afstand en online leren is het belangrijk dat je ‘van binnenuit’ gemotiveerd bent. Er is immers niemand bij je, geen docent of medestudent, om je te motiveren, sturen of inspireren.

De zelf-determinatietheorie (SDT) stelt dat er twee hoofdvormen van motivatie zijn: intrinsieke en extrinsieke motivatie. Beide vormen zijn belangrijk in onderwijs. Bij extrinsieke motivatie doe je iets omdat het ‘moet’, bijvoorbeeld om een tentamen te halen. Bij intrinsieke motivatie doe je iets vooral omdat je het wilt, bijvoorbeeld omdat je het interessant vindt. Wie intrinsiek gemotiveerd is leert diepgaander, houdt het beter vol en vindt het ook leuker om met anderen samen te werken rondom dat onderwerp.

Soms zitten maatregelen om motivatie te bevorderen elkaar een beetje in de weg. Wat je moet doen om iemand extrinsiek te motiveren is niet perse wat je moet doen om iemand intrinsiek te motiveren. Hieronder lichten we dat toe. Om intrinsieke motivatie te bevorderen zijn drie zaken belangrijk.
 

1. Zorg dat studenten sociale verbondenheid ervaren. Juist bij online leren kan dat lastig zijn. Investeer daarom in contact, bijvoorbeeld filmpjes, en schroom niet om wat humor of iets persoonlijks erin te zetten. Bevorder samenwerking tussen en met studenten. Online discussies, virtuele klassen, WhatsApp groepen, noem maar op. Voorkom dat studenten zich eenzaam voelen. Dat gevaar is er toch al.
2. Zorg dat studenten zich competent voelen. Daarmee wordt bedoeld dat ze het gevoel hebben aan te kunnen wat ze doen en dat het zinvol is. Wat bijvoorbeeld enorm kan helpen, en wat vaak vergeten wordt in afstandsonderwijs, is dat je steeds goed uitlegt waar iets voor dient. Dus waarom het zinvol is een PowerPoint presentatie te bekijken of een stuk te lezen. In contactonderwijs gaat dat vaak meer vanzelf, al is het maar door het enthousiasme dat je als docent uitstraalt. Vergeet dus niet die zinvolheid expliciet te benoemen. 
   Voorkom ook dat studenten verdwalen. Probeer van tevoren al rekening te houden met hun voorkennis. Richtlijnen uit expliciete, directe instructie kunnen hierbij helpen. Voorkom dat je de presentaties te ingewikkeld of te lang maakt, of dat studenten steeds heen en weer moeten springen tussen mediatypes en de rode draad kwijt raken. Hierbij hoort ook studenten regelmatig van feedback voorzien. Juist bij online leren mis je vaak het gevoel van ‘op de goede weg zitten’. Al deze zaken aandacht geven is belangrijk want het versterkt het gevoel van competentie. En dat is een van de drie pilaren waar intrinsieke motivatie op staat.
3. Zorg dat studenten autonomie ervaren. Soms lijkt dat wat in tegenspraak met de richtlijnen om competentie te ervaren, maar dat is slechts een schijnbare tegenstelling. Bedenk dat je studenten op afstand moeilijk kunt ‘dwingen’ en controleren. Beter is om ervan uit te gaan dat ze jouw leerstof interessant en relevant vinden. Dat helpt enorm om hun intrinsieke motivatie niet te verstoren. Vermijd controlerend taalgebruik. Geef waar mogelijk (en zonder verwarring te veroorzaken) keuzemogelijkheden aan je studenten. Zorg dat assessment als ondersteunend wordt ervaren, in plaats van als afrekening.

We kunnen dit vertalen naar de tips en tricks hieronder. Belangrijk is dat je begrijpt wat intrinsieke motivatie is, en dat het juist die vorm van motivatie is die we de komende tijd hard nodig hebben.
 

• Reageer snel op e-mails, vragen en in online discussies als je daar gebruik van maakt (liefst binnen 24 uur). Zo voelen studenten zich verbonden en competent: je weet dat je op de goede weg bent en dat je niet alleen bent.
• Geef dagelijks/wekelijks duidelijk aan wat er van de studenten verwacht wordt en wat de planning is. En vooral ook: waar de leerstof voor dient. Idealiter in de vorm van een videoboodschap om toch een gevoel van sociaal contact te krijgen. Vermijd dat het onderwijs te controlerend en dwingend wordt, want juist nu heb je intrinsieke motivatie hard nodig bij je studenten. Het gevaar van afhaken is anders groot.
• Geef snel constructieve, gepersonaliseerde feedback op opdrachten. Houd het vriendelijk, opbouwend en duidelijk. Je kunt het wel ‘goed bedoelen’ maar bedenk dat je student dat, in deze nieuwe en onwennige situatie, niet zomaar kan zien zoals je gewend was.
• Zorg dat bronnen die studenten nodig hebben makkelijk toegankelijk zijn. Voorkom dat ze verdwalen en hun gevoel van competentie verliezen.
• Probeer te variëren in het aanbod van lesmateriaal: teksten, video, PowerPoints en discussiemogelijkheden. Nog mooier is het als studenten iets te kiezen krijgen: de ene student volgt liever een digitaal hoorcollege of een podcast, de andere leest liever het studiemateriaal. Gevoel van keuzevrijheid versterkt intrinsieke motivatie.
• Werk hierbij wel samen met je collega-docenten, om te voorkomen dat iedere docent een andere greep doet in de doos met technische mogelijkheden. Het online onderwijs wordt anders een inefficiënt en daarmee demotiverend zoekplaatje.
• Verwerk duidelijke voorbeelden, zelftoetsen en andere ‘ingebouwde begeleidingscomponenten’ in het lesmateriaal, die studenten op de goede weg kunnen helpen.
• Laat je echt zien als betrokken mens. Schroom niet om af en toe een grap erin te gooien of iets persoonlijks: juist nu hebben we die sociale verbondenheid hard nodig. Het voorkomt dat studenten hun intrinsieke motivatie verliezen.
• Niemand heeft om de huidige situatie gevraagd. Hoe moeilijk het ook is: probeer het ook te zien als een avontuur in de wereld van de onderwijsinnovatie, waar je samen met je studenten instapt. Als je laat zien dat je samen op avontuur gaat en ook je bereidheid toont om iets aan te passen als het niet goed werkt, komt er misschien wel mooi nieuw onderwijs uit voort.
• Maar vooral: laat merken dat je er bent, als docent en als mens, dat je betrokken bent en dat je beschikbaar bent ondanks de fysieke afstand!