________________________________________

Het beroep op beleving en ervaring is niet meer weg te denken uit de erfgoedwereld. Ondertussen zijn er ook kritische geluiden te horen over deze ontwikkeling. Het schrikbeeld van deze critici is een museum of monument waarbij het alleen nog maar gaat om de met veel technologisch vernuft gepresenteerde ‘event’. Alle ‘authenticiteit’, zoals ‘echte’ voorwerpen en ‘oorspronkelijke’ bouwelementen, zijn daarbij verdwenen.

‘Authenticiteit’ is een lastig begrip. Het wordt te pas en te onpas gebruikt. Vleesjus, houtovenpizza’s, toeristische trekpleisters en politici: allemaal worden ze aangeprezen met een beroep op hun authenticiteit. Authenticiteit lijkt te zijn verworden tot een marketinginstrument. In de erfgoedsector is authenticiteit ook een belangrijk begrip. Bij het onderscheid van 'erfgoed' en andere objecten uit het verleden wordt door verschillende instanties - met name UNESCO - sterk gelet op de overgeleverde (materiële) authenticiteit. UNESCO ziet authenticiteit als ‘an essential element in defining, assessing, and monitoring cultural heritage.’ Dat authenticiteit bij erfgoed als een bepalende waarde wordt gezien, is echter om meerdere redenen problematisch:

• Vaak geldt ouderdom als een bewijs voor authenticiteit. Hoe ouder en oorspronkelijker erfgoed is, hoe beter. Het is echter vaak nauwelijks mogelijk om een oorspronkelijke of initiële vorm en functie vast te stellen. Cultuur en erfgoed als de materiële en immateriële uitdrukking daarvan zijn altijd aan verandering onderhevig. Iedere periode die een object, monument of traditie heeft doorlopen is ‘echt’ en daarmee ‘authentiek’. In deel 1 hebben we kunnen zien dat de deur van de Gamma in Paleis Soestdijk even ‘echt’ en ‘authentiek’ is als de negentiende-eeuwse Waterloozaal. Tegenwoordig wordt bij de restauratie van gebouwen dan ook niet meer de ‘oorspronkelijke’ bouwvorm hersteld, maar getracht alle bouwfasen van een gebouw te behouden. Vaak worden echter wel de oudere bouwfasen als ‘ authentieker’ gezien dan de nieuwere. Kijk bijvoorbeeld naar dit filmpje waarin Anne van Grevenstein, de restaurator van het Rijksmuseum, stelt dat de Cuypers bibliotheek ‘de meest authentieke ruimte’ was.
   
• Een object in een museum is per definitie niet authentiek, omdat het uit zijn oorspronkelijke omgeving in een nieuwe context wordt geplaatst en een nieuwe, museale functie krijgt. Hetzelfde geldt voor historische panden, molens, stadsgezichten en landschappen die een monumentale status krijgen en ‘authentiek’ moeten zijn. Dit levert vaak problemen op. Zo moest Amsterdam de herbouw van de Haringpakkerstoren afblazen vanwege de werelderfgoedstatus van de grachtengordel en de authenticiteitseisen van UNESCO die dit met zich meebrengt. Maar kun je over een levendige metropool als Amsterdam een stolp neerzetten en verlangen dat de stad niet meer verandert?
   
• De eerder genoemde marketingdeskundigen Pine en Gillmore hebben laten zien dat ‘echte authenticiteit’ niet bestaat. Zelfs een wandeling in het bos is niet volkomen echt en natuurlijk, maar door mensen beïnvloed en in die zin kunstmatig: je moet er eerst heen rijden met een auto, je loopt op industrieel vervaardigde schoenen en er is een app op je smartphone die ervoor kan zorgen dat je niet verdwaalt in het bos. In de beleveniseconomie gaat het om ‘rendering authenticity’: het overbrengen van authenticiteit zodat de consument het als authentiek beleeft.
   
• Ook wat erfgoed betreft zien we tegenwoordig een accentverschuiving van object naar subject. Authenticiteit gaat dan meer over de beleving van authenticiteit dan over het object zelf. In de woorden van de (inmiddels overleden) emeritus hoogleraar Erfgoed en stedelijk toerisme, Gregory Ashworth:

History can be true or false: heritage cannot. As a product of the human creative imagination, heritage has no authenticity of the object or the historical record, only the authenticity of the experience as perceived by the user. It can be well or badly presented, relevant or irrelevant to the visitor, and effectively or ineffectively communicated: it cannot be wrong.

Als we deze haken en ogen van het begrip 'authenticiteit' overzien, kunnen we het Holocaust Memorial Museum beter duiden. Het gaat in dit museum niet om de authenticiteit van de plek of de objecten, maar om de ervaring van authenticiteit: de identificatie met de Holocaustslachtoffers. Een museum dat een vergelijkbare opzet kent, maar dichter bij huis ligt, is het Flanders Fields Museum in Ieper. Hoewel dit museum wel kan teruggrijpen op de 'authentieke' plek - de heropgebouwde Lakenhallen van Ieper en de voormalige slagvelden van de Eerste Wereldoorlog in de buurt, gaat het ook in dit museum vooral om de menselijke ervaring. De bezoekers worden geconfronteerd met hun 'evenmens in de oorlog een eeuw geleden' en net als bij het Holocaust Memorial Museum heeft het museumbezoek ook hier een hoger doel: het oorlogsverhaal dient als 'universele en eigentijdse vredesboodschap'.