De Monumentenwet van 1961 had ook aandacht voor overblijfselen van het verleden die zich in de grond bevinden, zogenaamd archeologisch erfgoed. Archeologisch graafwerk mocht alleen worden gedaan door gespecialiseerde instellingen of personen. De aanpassing van de Monumentenwet in 1988 regelde dat ook archeologische vindplaatsen als beschermd monument konden worden aangewezen.

In 1992 werd een internationaal verdrag opgesteld ter bescherming van archeologische vondsten, dat ondertekend werd door meerdere Europese lidstaten, waaronder Nederland. Dit zogenaamde Verdrag van Malta ging veel verder dan de Monumentenwet in de bescherming van archeologische vondsten.

De drie belangrijkste uitgangspunten van het Verdrag van Malta zijn:

• Archeologische resten worden bij voorkeur in de bodem bewaard, en niet opgegraven en verplaatst. Dit biedt de beste conservering en geeft ook latere generaties de mogelijkheid de vindplek te onderzoeken.
• Bij de planning van nieuwbouw en de aanleg van wegen moet van te voren worden bekeken of er mogelijk archeologische vondsten ter plekke zijn, zodat er voorzorgsmaatregelen getroffen kunnen worden.
• Wanneer het behoud ter plekke niet mogelijk is, moet de partij die verantwoordelijk is voor het verstoren van de locatie (bijvoorbeeld de projectontwikkelaar), betalen voor deskundige archeologische opgravingen.

In de Nederlandse Wet op de Archeologische Monumentenzorg (WAMZ) zijn de principes van het Verdrag van Malta opgenomen. De wet is geldig sinds 1 september 2007.