________________________________________

‘De Nederlander bestaat niet’. Deze veel bekritiseerde oneliner uit de toespraak die Prinses Maxima in 2007 hield bij de presentatie van een rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) over de nationale identiteit is beroemd geworden. Maxima – en het rapport dat ze presenteerde – beweerde niet dat Nederlanders geen identiteit hebben, maar dat Nederlanders meer identiteiten tegelijk kunnen hebben. Ze citeerde Prins Claus die op de vraag hoe het voelt Nederlander te zijn, had geantwoord: ‘Ik weet niet hoe het is Nederlander te zijn. Ik heb verschillende loyaliteiten en ik ben wereldburger en Europeaan en Nederlander.’ Hiermee sloten haar toespraak en het rapport aan bij de opvatting van historici dat identiteit geen absolute, onveranderlijke essentie is, maar een gelaagde en veranderlijke combinatie van deelidentiteiten (kernbegrip: identiteit).

In het publieke en politieke debat ontbreekt deze genuanceerde, wetenschappelijke opvatting over nationale identiteit vaak. Denk aan Balkenende’s ‘VOC-mentaliteit’. Een rapport van de Raad voor Cultuur uit 2008 heeft het over ‘een vaderlandse traditie van kosmopolitisme, ondernemerschap, tolerantie, democratie, vrijheid en innovatie’. De behoefte om een nationale identiteit te definiëren is overigens een zeer internationaal verschijnsel. Overal ter wereld is een tendens te bespeuren om het eigene van een groep of een land te koesteren. Algemeen wordt aangenomen dat dit een reactie is op de globalisering. De term globalisering verwijst naar de steeds intensievere en snellere verspreiding van goederen, personen en ideeën over de wereld. Door dit proces wordt de wereld steeds eenvormiger: steden en mensen gaan steeds meer op elkaar lijken en overal staan dezelfde winkels met dezelfde spullen (IKEA!). Daardoor groeit de behoefte om dingen die nog wel typerend zijn voor een groep, streek of land te behouden (kernbegrippen: globalisering en glocalisering).

Bron: Wikimedia Commons - Vincent van Zeijst McDonald's in Dukhan (Qatar)	Bron: Wikimedia Commons - Bonkers The Clown McDonald's op het vliegveld van Osaka (Japan)

Dit deel bestaat, zoals gezegd, uit drie hoofdstukken. In alle drie de hoofdstukken speelt nationale identiteit een meer of minder belangrijke rol, maar in elk hoofdstuk blijkt ook de gelaagdheid van deelidentiteiten. In het eerste hoofdstuk over het Nederlandse Openluchtmuseum gaat het over nationale identiteitsvorming en het inzetten van regionale identiteit daarbij. De recente ontwikkeling van het Openluchtmuseum laat zien hoe processen van in- en uitsluiting van bepaalde bevolkingsgroepen een rol spelen bij het definiëren en herdefiniëren van een nationale identiteit. In het tweede hoofdstuk staat Kamp Westerbork centraal. Aan de hand van dit ‘belaste’, ‘betwiste’ en ‘verkeerde’ erfgoed kan de dynamiek van herinneringscultuur en identiteitsvorming worden getoond. Bovendien gaan we in op het spanningsveld tussen authenticiteit en identiteit. Het laatste hoofdstuk ten slotte behandelt Werelderfgoed en de vraag welke identiteit deze selectie van het wereldwijd ‘beste’ erfgoed representeert.