Blogs

Nu we ‘door omstandigheden’ veel meer ervaring hebben opgedaan met synchroon online communiceren -bijvoorbeeld tijdens virtual classroom sessies- hebben we ook beperkingen ervaren ten aanzien van live online communiceren. Aangezien thuiswerken en synchroon online leren ook grote voordelen hebben en voorlopig op grote schaal toegepast zullen blijven worden, is het mijns inziens vooral de vraag hoe je die beperkingen weg kunt nemen of hanteerbaar kunt maken (voor zover mogelijk).

​​​​​​Ik heb onlangs -onder meer dankzij Learning Scientists– verschillende bijdragen gelezen over de psychologische gevolgen van synchroon online communiceren (zie onderaan deze blogpost). Uit deze bijdragen haal ik de volgende beperkingen.

1) Synchroon online leren beperkt de kwaliteit van onze sociale interacties. Er is geen sprake meer van toevallige ontmoetingen, van “serendipitous interaction”. We moeten interacties plannen.

2) We zijn veel van de sociale signalen waar we onbewust op vertrouwen kwijtgeraakt. Mensen interpreteren voortdurend de oogbewegingen van anderen, lichaamshoudingen, de houding van hun hoofd, en geven betekenis aan die non-verbale signalen. Bij synchroon online interacteren hoor en zie je elkaar maar gedeeltelijk (ook afhankelijk van de groepsgrootte). Je ziet niet hoe mensen in een ruimte met anderen acteren, en je mist een groot deel van de lichaamstaal (bijvoorbeeld als iemand sneller gaat ademen). We maken normaliter gebruik van meer zintuigen bij communicatie. Slechte verbindingen verslechteren bovendien het kunnen waarnemen van sociale signalen.

3) We weten niet wiens beurt het is om te spreken. Tijdens een face-to-face bijeenkomst zie je beter als mensen iets willen vragen of zeggen.

4) Je hebt maar zicht op een beperkte context waarbinnen mensen converseren. Hoe representeren mensen zich, in welke context werken zij? Die context speelt wel een rol binnen conversaties.

5) Het waarnemen van veel anderen kan behoorlijk belastend zijn. Je kunt maar beperkt aandacht geven aan de ander. Je moet je aandacht ook over meer mensen verdelen (“continuous partial attention”). Je bent bovendien sneller afgeleid (bijvoorbeeld door mail of door kinderen die je aandacht vragen). Als je een fysieke vergadering betreedt, dan betreed je een “space of mutually agreed attention“. Bij live online sessies hebben deelnemers vaak niet het gevoel dat zij de sessie prioriteit moeten geven boven alles wat er op de achtergrond gebeurt.

6) Je ziet niet alleen anderen, maar je ziet ook jezelf. Er is sprake van “enhanced self-awareness“. Stel je voor dat je tijdens een bijeenkomst de hele tijd in een spiegel kijkt? Hoe vermoeiend en afleidend is dat (zit mijn haar wel goed?)?

7) Synchroon online communiceren kan leiden tot meer misverstanden, stress en andere negatieve emoties. Maar dat blijft vaak onbesproken.

8) Synchroon online leren verloopt vaak soepeler met mensen die je kent, dan met mensen die je niet kent.

9) Online sessies starten en eindigen meer abrupt.

10) Zijn online conversaties wel voor elk type conversatie geschikt? Denk aan gesprekken over gevoelige onderwerpen of als veel emoties een belangrijke rol spelen.

Wat kun je hier aan doen?

We kunnen wel blijven klagen dat fysieke bijeenkomsten zo veel prettiger zijn dan live online sessies. Volgens mij is het echter vruchtbaarder om te kijken wat je kunt doen aan bovenstaande beperkingen.

• Spontane ontmoetingen kun je faciliteren via permanent toegankelijke online ruimtes (maar dan moet je daar wel regelmatig naar toe om anderen te ontmoeten, bijvoorbeeld aan het begin of einde van de dag). Je kunt lerenden ook in staat te stellen ad hoc online ruimtes, bijvoorbeeld in Microsoft Teams, zelf aan te maken voor onderlinge ontmoetingen. Organisaties staan dat alleen niet toe. WhatsApp faciliteert dat wel, maar voldoet niet aan de AVG. Het zou met trouwens niets verbazen als studenten en leerlingen WhatsApp meer gaan gebruiken voor onderlinge, live, ontmoetingen….
• Het gebrek aan sociale signalen kun je deels ondervangen door in kleine groepen te interacteren. Dan heb je letterlijk een beter beeld van de ander. Je zult ook beperkte sociale signalen moeten compenseren door gedachten en emoties meer te benoemen. Je hebt zelfs speciale tools die zich richten op het inventariseren van het sociale welbevinden. Ook heb je oplossingen waarbij de docent een zeer groot beeldscherm voor zich heeft waarop alle lerenden groot in beeld zijn. Volgens mij is het echter ook belangrijk je te realiseren dat we in face-to-face situaties, zoals grootschalige colleges, ook weinig zicht hebben op diverse ‘sociale signalen’. Verder kunnen sociale signalen ook afleiden, of speelt dit onderwerp niet echt. Het kan weleens afhankelijk van het type gesprek zijn, of je sociale signalen bij synchroon online communiceren mist. Controversiële onderwerpen en gesprekken met een emotionele lading lenen zich waarschijnlijk niet goed voor live online communiceren (tenzij het echt niet anders kan).
• Je zult als deelnemer nu meer expliciet moeten maken als je iets wilt zeggen. Dit is vooral voor introverte deelnemers waarschijnlijk een ‘uitdaging’. Realiseer je dat anderen niet aan je houding zien als je iets wenst in te brengen. Nu zul je expliciet je hand op moeten steken. Verder geldt waarschijnlijk: hoe kleiner de groep, hoe gemakkelijker deelnemers het woord willen nemen (dat geldt ook bij face-to-face-bijeenkomsten). Werk dus met ‘break-out’-sessies (Microsoft Teams gaat dit in het najaar eindelijk ook faciliteren). Verder kun je nu natuurlijk ook via chat reageren. Dit kan voor veel deelnemers laagdrempelig werken. Daarnaast kun je door actief te modereren, ervoor zorgen dat mensen aan het woord komen. Een aparte moderator is dan zeer wenselijk.
• Besteed ook aandacht aan hoe bijeenkomsten zijn verlopen. Heeft iedereen het gevoel gezegd te kunnen hebben wat men wilde? Hoe was de sfeer? Daarvoor kun je bijvoorbeeld halverwege en aan het eind een aantal vragen stellen over het verloop. Een mooie taak voor de moderator. Je kunt daarmee misverstanden eerder uit de wereld helpen.
• Wat betreft de context waarin mensen werken: je kunt binnen verschillende applicaties met aparte achtergronden werken. Kies een achtergrond die bij de context van de live online sessie past. Microsoft heeft om deze reden de Together Mode ontwikkeld, waarbij deelnemers met elkaar in verschillende settings converseren (een auditorium, café, enzovoorts). Zij willen dat de “social and spatial awareness systems” in ons brein hierdoor op een meer natuurlijke manier functioneren.
• Je zult je waarschijnlijk nog meer moeten focussen bij live online sessies. Dus thuis afspraken maken dat je niet gestoord mag worden, zorgen voor een rustige ruimte -zonder afleidingen- en een koptelefoon die jou afsluit van je omgeving. Verstop je smartphone en schakel alle applicaties die je niet nodig hebt voor de live online sessie uit.
• Gebruik niet altijd video. Je hoeft deelnemers niet altijd in beeld te hebben. Denk bewust na over wanneer je deelnemers wel en niet in beeld wilt hebben. Ik snap bijvoorbeeld niet goed waarom Microsoft het maximum aantal deelnemers in een Teams-sessie naar 49 personen heeft opgehoogd. Heb je daarbij echt zicht op deelnemers?
• Maak afspraken over het gebruik van video, met name als je weet dat er deelnemers zijn die het vreselijk vinden als zij in beeld zijn (voor zichzelf en de ander). Het is te verwachten dat er meer applicaties komen die deelnemers de keuze geven of zij zelf in beeld willen zijn of niet, als de camera aan staat.
• Presenteer jezelf op een manier die binnen de betreffende context past. Heb je een zakelijk overleg? Kleed je dan ook ‘zakelijk’.
• Besteed aandacht aan onderlinge kennismaking, als mensen elkaar niet kennen. Vooral als mensen langer met elkaar moeten interacteren dan één webinar. Stel jezelf als docent of voorzitter kort voor. Dat kan bijvoorbeeld door vooraf een korte video over jezelf beschikbaar te stellen of door te werken met online profielen.
• Geef bij de start van een online sessie ruimte voor niet-taakgebonden interactie. En besteed expliciet aandacht aan een afronding, bijvoorbeeld door samen te vatten.
• Neem en reserveer regelmatig pauzes, houd sessies kort, plan sessies niet continue achter elkaar.
• Durf ook ‘nee’ te zeggen tegen live online sessies als het je allemaal te veel wordt. Gebruik af en toe de telefoon (al heb je dan natuurlijk nog minder signalen tot je beschikking). Maak bewuste keuzes ten aanzien van communicatiemiddelen die je voor verschillende doelen kunt gebruiken.
• Heb meer oog voor sterke kanten en voordelen van live online sessies. Een positieve grondhouding motiveert jezelf en anderen waarschijnlijk meer, dan een negatieve attitude.

Gebruikte bronnen

• The Psychological Impact of Video Calls
• Video fatigue and a late-night host with no audience inspire a new way to help people feel together, remotely
• Why is Video Conferencing so Exhausting
• Why Video Chats are So Exhausting
• “Zoom Fatigue” is Taxing Your Brain. Here’s Why That Happens