De rechterlijke onafhankelijkheid
________________________________________
In een rechtsstaat is de onafhankelijke rechtspraak een essentieel element. Maar waarom is dat zo, en waar bestaat die onafhankelijkheid uit?
________________________________________
Leerdoelen
Na het bestuderen van dit onderdeel kunt u
- uitleggen wat de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter inhoudt;
- uitleggen voor welke dilemma’s de rechter door deze beginselen kan komen te staan.
________________________________________
Sörensen over Volkert van der G.
Bekijk de volgende video uit 2014, waarin toenmalig Eerste Kamerlid Ronald Sörensen commentaar geeft op de beslissing van de rechter om een beperking op te heffen die na zijn vrijlating uit de gevangenis was opgelegd aan Volkert van der G, de moordenaar van Pim Fortuyn.
Vraag 1: Het is duidelijk dat de heer Sörensen het niet eens is met de beslissing van de rechter.
Op welke wijze zou hij daar invloed op uit willen oefenen?
-
terugkoppeling
De heer Sörensen erkent het bestaan van de scheiding der machten in Nederland maar lijkt dat wel te betreuren. Hij hoopt dat de rechter die deze uitspraak heeft gedaan voortaan alleen nog maar verkeersboetes mag uitdelen. Ook zou de politiek voortaan beter moeten opletten bij het aanstellen van rechters om dit soort situaties te voorkomen. Sörensen toont zich hiermee een voorstander van een grotere invloed van de politiek op de aanstelling van rechters en op de inhoud van concrete beslissingen.
________________________________________
Vraag 2: Welke argumenten voor en tegen het standpunt van de heer Sörensen kunt u bedenken?
-
terugkoppeling
Voor: in een democratie dient uiteindelijk de meerderheid van de bevolking te bepalen wat de passende straf is voor een bepaald misdrijf. Als een rechter daar niet in mee gaat, dient dat door andere staatsmachten gecorrigeerd te kunnen worden.
Tegen: als de rechter voor zijn oordeel in een concrete strafzaak onderworpen is aan de wens van de meerderheid dan komen de grondrechten van de verdachte burger in gevaar.
________________________________________
________________________________________
De rechter over zijn onafhankelijkheid
Bekijk nu de volgende video uit 2011, waarin Mr. Corstens, toenmalig president van de Hoge Raad, in gaat op het belang van de rechterlijke onafhankelijkheid in een democratische rechtsstaat.
Vraag 3: Waartoe dient volgens mr. Corstens de zelfstandige positie van de rechter?
-
terugkoppeling
De onafhankelijkheid van de rechter garandeert dat hij zich in vrijheid en zelfstandig een oordeel kan vormen over een geschil dat hem is voorgelegd. De burger moet daar op kunnen vertrouwen. Zonder die vrije oordeelsvorming van de rechter kan er geen sprake zijn van een echte rechtsstaat.
________________________________________
Vraag 4: Waarom vindt mr. Corstens het zo belangrijk dat rechters niet ontslagen kunnen worden op grond van de inhoud van hun beslissing?
-
terugkoppeling
Als rechters ontslagen kunnen worden op grond van de inhoud van hun beslissing, dan gaan zij zich indekken tegen dat risico. Hun zelfstandige oordeelsvorming komt dan in gevaar, en dat zou de kern van de taak van de rechter in de rechtsstaat aantasten.
________________________________________
Vraag 5: Wat bedoelt mr. Corstens met de uitdrukking dat de rechter ‘de plicht heeft om te mishagen’?
-
terugkoppeling
Met de uitdrukking dat de rechter ‘de plicht heeft om te mishagen’ citeert mr. Corstens de Franse jurist de Montgolfier die spreekt over ‘Le devoir de déplaire’. Hiermee wordt bedoeld dat de rechter de plicht heeft om zo nodig tegen de mening van de samenleving in te gaan, indien dat noodzakelijk is om de in zijn ogen juiste beslissing te nemen. Hij mag dan niet meebuigen met externe meningen, maar moet zelfstandig zijn oordeel bepalen. De rechter mag nooit aan behaagziekte lijden, want dat ondermijnt op termijn zijn positie.
________________________________________
________________________________________
De grondwettelijk beschermde positie van de rechter
Lees nu de volgende tekst waarin nader ingegaan wordt op de rechterlijke onafhankelijkheid.
Beantwoord daarna de volgende vragen.
Vraag 6: Mag de rechter in een concrete zaak weigeren om uitspraak te doen?
-
terugkoppeling
Nee, het recht tot toegang tot de rechter is een belangrijk grondrecht, dat is vastgelegd in artikel 6 lid 1 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en in artikel 17 Grondwet.
________________________________________
Vraag 7: Wat houdt de onafhankelijkheid van de rechter in en waarom is het bewaken van die onafhankelijkheid zo belangrijk?
-
terugkoppeling
De onafhankelijkheid van de rechter houdt in dat hij bij het uitoefenen van zijn rechterlijke functies geen instructies ontvangt van andere overheidsorganen of op een andere manier wordt belemmerd in zijn zelfstandige oordeelsvorming. Dat is noodzakelijk om te voorkomen dat in concrete gevallen politieke en algemene belangen de overhand krijgen ten opzichte van de rechten van een individuele burger.
________________________________________
Vraag 8: Noem een aantal manieren waarop de onafhankelijkheid van de rechter gewaarborgd is.
-
terugkoppeling
De hoofdlijnen van de rechterlijke onafhankelijkheid zijn gewaarborgd in de Grondwet, zie artikel 117 Grondwet:
- Rechters (die leden van de rechterlijke macht die met rechtspraak belast zijn) worden voor het leven benoemd.
- Zij kunnen slechts worden ontslagen door de Hoge Raad en dan nog alleen in gevallen die bij de wet zijn bepaald
- Ook hun rechtspositie wordt bij de wet geregeld.
________________________________________
Vraag 9: Wanneer een verdachte in een strafzaak reden heeft om te twijfelen aan de onpartijdigheid van de rechter die zijn zaak behandelt, kan hij daar dan iets aan doen?
-
terugkoppeling
De verdachte kan de rechter wraken, dat wil zeggen dat hij kan verlangen dat deze rechter zijn zaak niet verder mag behandelen. Zie hiervoor artikel 512 Wetboek van Strafvordering.
________________________________________
________________________________________
Afronding
U heeft nu enig inzicht gekregen in de betekenis en feitelijke inhoud van de rechterlijke onafhankelijkheid en onpartijdigheid. Ook heeft u gezien hoe die beginselen tot spanningen kunnen leiden.