Objecten worden geen erfgoed omdat ze ons iets te vertellen hebben, maar omdat mensen iets met ze willen vertellen.

T. Thomassen, Archiefwetenschap, erfgoed en politisering (2010) 7.

Bij erfgoed denken we in eerste instantie aan concrete voorwerpen, gebouwen en culturele praktijken die uit het verleden zijn overgeleverd. Maar als we wat verder kijken, zien we dat erfgoed niet het ‘relictenreservoir’ zelf is, maar de selectie uit dit reservoir en de betekenis die mensen aan deze selectie geven. Deze selectie en betekenisgeving worden gestuurd door hedendaagse doeleinden. Erfgoed is het hedendaagse gebruik van het verleden. Wat mensen als erfgoed beschouwen, verandert dan ook in de tijd – elk ‘heden’ selecteert en interpreteert zijn eigen erfgoed. Bij deze selectie en interpretatie spelen verschillende actoren en criteria een rol. Belangrijke vragen zijn dan ook: Wie selecteert en interpreteert? Voor wie is het erfgoed van belang? En waarom moet het behouden en beschermd worden?

Wie selecteert en interpreteert? Over het algemeen zijn dit deskundigen en beleidsmakers, de ‘dirigenten van de herinnering’ zoals museoloog en cultuurhistoricus Ad de Jong hen karakteriseert. De volgende vraag hangt hiermee samen: voor wie is het erfgoed van belang? Dit kan op individueel niveau worden bekeken, immers – zoals we in het voorgaande deel vaststelden – ieder individu beleeft erfgoed op zijn of haar eigen manier. Voor de individuele identiteit is steeds meer aandacht gekomen. Identiteit wordt niet meer opgelegd, maar is iets dat je zelf kunt kiezen. Tegelijkertijd is er ook altijd een groep bij betrokken. Zonder gemeenschap geen erfgoed.

Bij de waarom-vraag kunnen we denken aan economische, culturele, politieke en sociale doeleinden en vaak gaat het om een combinatie hiervan. In dit deel staat een functie van erfgoed centraal die een dergelijke combinatie van doeleinden goed laat zien: erfgoed als identiteitsverschaffer. Erfgoed is een erfenis die over generaties heen wordt doorgegeven binnen een bepaalde groep. Het geeft vorm aan de collectieve herinnering en de identiteit van een gemeenschap – hoe groot of hoe klein ook. Het kan gaan om een familie, buurt, kerk, vereniging, dorp, stad, regio, natiestaat, een verband van natiestaten (‘Europa’) of de mensheid (‘werelderfgoed’). ‘Vormgeven’ is een actief begrip. Mensen, gemeenschappen en instituties interpreteren, herinneren, vergeten en herwaarderen de betekenis van het verleden in het licht van hedendaagse behoeften. Identiteit wordt niet simpel gerepresenteerd door erfgoed, maar steeds opnieuw gecreëerd en onderhandeld.

Dit deel bestaat uit drie hoofdstukken waarin de relatie tussen erfgoed en identiteit centraal staat. Voordat deze drie hoofdstukken verder toegelicht worden, gaan we eerst nader in op het begrip identiteit.