Digitale didactiek

De virtuele klas is een instrument voor synchroon online onderwijs. In de virtuele klas zijn studenten, tutoren en docenten fysiek van elkaar gescheiden, maar via internet met elkaar verbonden. Deelnemers communiceren in real time met elkaar via audio, video en chat. Ze kunnen elkaar informeren en met elkaar in dialoog. Het instrument biedt verschillende hulpmiddelen om deze processen te ondersteunen en te stimuleren. Denk daarbij aan een mediaruimte om informatie te presenteren en hierover van gedachten te wisselen. Een ander voorbeeld is de mogelijkheid om aparte virtuele ruimten in te richten voor werkgroepen die na gedane arbeid resultaten kunnen presenteren in de hoofdruimte van de virtuele klas.

Richtlijnen voor onderwijs in de virtuele klas

Vooraf

• Als je de eerste keer een virtuele klas geeft, vraag een collega dan om als toehoorder mee te doen. Daarna bespreek je wat er goed ging en wat er beter kan.
• Online lesgeven heeft zijn eigenaardigheden. Maak je geen zorgen als je het de eerste keer niet perfect krijgt!

De didactiek

• De virtuele klas kun je inzetten om informatie te presenteren (denk aan een interactief hoorcollege of instructie-les), voor groepswerk (bijvoorbeeld een werkcollege waar in groepen wordt gewerkt aan opdrachten) en het monitoren van voortgang (zoals feedbacksessies in projecten, stagebegeleiding). Iedere opzet kent een eigen dynamiek en vraagt om een andere didactiek. Kopieer een offline hoorcollege, werkcollege of projectbespreking niet ‘een-op-een’ naar de virtuele klas.
• Belangrijk in een virtuele klas is het vasthouden van de aandacht van de student. Deelnemers aan een sessie moeten bij de les worden gehouden. Een monoloog is riskant: deelnemers kunnen afhaken. Zorg daarom voor momenten waarin je studenten over de inhoud bevraagt (denk aan een polling of instant feedback). Interactie is de motor van de virtuele klas.
• Maak een virtuele klassessie niet te lang. Gebruik de virtuele klas eerder voor een interactief werkcollege dan voor een hoorcollege. Online luisteren is vermoeiend. Online werken ook, maar dat merk je minder. Pauzeer bij relatief lange sessies (90 minuten? Dan 5 minuten pauze na drie kwartier. Denk aan het kijken van een voetbalwedstrijd of musical).

De techniek

• Beheersing van het instrument is van groot belang. Een virtuele klas kent vele functionaliteiten (zoals video, audio, chat, whiteboard, polling, scherm delen, parallelgroepen). Technische expertise is noodzaak. Werk indien mogelijk met een team van docenten aan virtuele klassen. Je kunt dan rollen definiëren: de docent richt zich op de inhoud, de moderator op de interactie (chat, polling, indeling groepen) en techniek (whiteboard inschakelen, video opstarten, technische problemen bij deelnemers oplossen).
• Audio is de achilleshiel van de virtuele klas. Indien docenten en deelnemers niet goed verstaanbaar zijn is instructie en samenwerking onmogelijk. Geluid dient daarom goed gecheckt te worden voorafgaand aan de virtuele klas. Het gebruik van een headset of oortjes met microfoon is belangrijk voor een goede geluidskwaliteit.
• Een goede verbinding met internet is onontbeerlijk. Ga met je laptop aan de kabel, indien mogelijk. Zorg dat de wifi niet overbelast is als je hier gebruik van maakt. Zet de video eerst uit als er problemen zijn met de verbinding.

Ontwerpen sessie

• Maak een opzet voor een sessie en werk deze uit in een schema (lesplan, didactisch scenario). Het is lastig improviseren in een virtuele klas. Denk daarom extra goed na over het doel van de sessie, de beginsituatie voorafgaand aan de sessie (bijvoorbeeld de voorkennis van deelnemers; de samenstelling van de groep) en de materialen die je nodig hebt (bijvoorbeeld de PowerPoint presentatie, groepsopdrachten, pdf’s van artikelen afbeeldingen voor in de presentatie, videofragmenten). Een schema kun je gebruiken als ‘quick-reference card’ tijdens een sessie.
• Een virtuele klassessie maakt vaak deel uit van een groter geheel (cursus). Specificeer de sessies in een cursusontwerp en geef aan waar deze op gericht zijn (bijvoorbeeld: het opdoen van kennis, het demonstreren van een complexe vaardigheid, het oefenen van een complexe vaardigheid of monitoring van studievoortgang in de stage).  

Verzorgen sessie

• De kwaliteit van een sessie staat of valt bij een goede voorbereiding. Check de werking van de virtuele klas (beeld en geluid). Zorg dat de materialen zijn geüpload in de virtuele klas (bijvoorbeeld de PowerPoint presentatie) en check of de materialen goed worden weergegeven in het systeem. Doe dit uiterlijk een uur van tevoren. Bij problemen (bijvoorbeeld het niet kunnen uploaden van een pptx-bestand) heb je tijd om te zoeken naar oplossingen. Anticipeer op mogelijke problemen.
• Communiceer! Introduceer jezelf als docent, heet deelnemers welkom, maak duidelijk wat je doet en wat je van deelnemers verwacht. Zorg dat deelnemers net als jij goed voorbereid zijn wanneer ze deelnemen aan een sessie (bijvoorbeeld: laat deelnemers een voorbereidende opdracht uitvoeren die voorafgaand aan een sessie moet worden ingeleverd als startpunt van de sessie).
• Zorg ervoor dat je je deelnemers aan het werk zet en op die manier hun aandacht vasthoudt.
  • Gebruik de polling-functie (ja / nee) om de aandacht vast te houden: "Zijn er vragen? Was dat duidelijk?". En laat deelnemers reageren Doe dat elke 5 minuten.
  • Bereid enkele oefeningen voor. Laat je studenten zelf aan een eenvoudig probleem werken en vraag (als de tijd het toelaat) een van hen om het antwoord te geven. Idealiter type “ja / nee”- vragen. Iedereen akkoord?. De neezeggers kunnen het natuurlijk uitleggen.
  • Als je een oefening doet, hou dan bij wie klaar is en wie nog werkt. Gebruik (opnieuw) ja / nee-polls: Markeer “ja” als je klaar bent, markeer pas als je klaar bent. Bonus: iemand die klaar is vragen om zich voor te bereiden om zijn antwoord te delen (voordat de tijd om is).
  • Chat is een waardevol hulpmiddel, maar (afhankelijk van het aantal studenten) kan het  te veel worden om te volgen. Maak je geen zorgen over het negeren van de chat. Je hebt andere oplossingen om aandacht te trekken (bijvoorbeeld hand opsteken).
  • Dat betekent niet dat je chat standaard moet negeren. Het betekent: als chatten te veel wordt, kan dit de les echt verstoren. Oplossingen:
    • 'Ik neem contact met je op na deze dia'.
    • 'Sorry, de chat is te druk, kan niet volgen, steek je hand op als je een vraag hebt'.
    • Wijs een moderator aan.
  • Tempo bepalen is het grootste probleem. Ook hier: ja / nee vragen. Heel veel ja / nee-vragen. 'Was dat logisch?' 'Ging dat te snel?' Heb je nog vragen? "Volg die op met oefeningen. Geen vragen meer van de studenten is tijd om te oefenen!
  • Stel, indien beschikbaar, een timer in voor de opdracht. Dit helpt focussen. Bijvoorbeeld twee minuten om te eindigen betekent: je hebt nog twee minuten.
  • Probeer je online les te verzorgen als een gewone les! Denk na over wat je normaal gesproken in een klas zou doen. Waarschijnlijk zijn dat andere dingen dan door dia’s bladeren, bijvoorbeeld het (kort) bespreken van actuele gebeurtenissen gerelateerd aan het materiaal.

Bronnen

Open Universiteit (2019). De virtuele klas [video]. Verkregen via https://mijn.ou.nl/group/mdw/videobank#!production/VDv9J12 https://twitter.com/hugojonker/status/1237677012808085505